Uroczysta sesja i co dalej

W Centrum Dialogu Kultur w Węgrowie odbyła się uroczysta sesja rady powiatu węgrowskiego podczas której zadecydowano, że rok 2023 będzie Rokiem Pamięci o Powstaniu Styczniowym. 

Podczas sesji zaprezentowano kalendarium wydarzeń związanych z upamiętnieniem 160. rocznicy powstania styczniowego. Odbyła się też prezentacja okolicznościowych monet wybitych przez Narodowy Bank Polski dla upamiętnienia powstania styczniowego oraz karty pocztowej upamiętniającej bitwę powstańczą pod Węgrowem. 

Przewodniczący komitetu obchodów Roman Postek wygłosił prelekcję na temat walk powstańców stoczonych na terenie powiatu węgrowskiego. Radni i zaproszeni goście obejrzeli  przygotowaną przez młodzież z I LO im. Adama Mickiewicza w Węgrowie etiudę filmową pt. „Węgrowskie Termopile 1863”.

Zaprezentowany podczas sesji dokument „Kalendarium Wydarzeń 160. Rocznicy Powstania Styczniowego” prezentuje bogaty i interesujący zestaw działań i inicjatyw samorządów miast i gmin powiatu, szkół, bibliotek, domów kultury i organizacji społecznych. Zostały one zainspirowane podczas odbytego w  sierpniu w ubiegłym roku spotkania inaugurującego powstanie Powiatowego Komitetu ds. obchodów 160. rocznicy Powstania Styczniowego. Zaproszono wówczas na nie głównie wójtów i burmistrzów, lokalne media oraz urzędników powiatu.

Pisaliśmy o tym na łamach Życie Siedleckiego w dniu 3 września b.r. W artykule zatytułowanym „Powstał komitet, bitwa czeka na godne upamiętnienie” sygnalizowaliśmy potrzebę zaproszenia do współpracy szerszego grona osób spoza grona urzędników. Wiele cennych inicjatyw mogą zaproponować nauczyciele historii, badacze regionaliści, dziennikarze itp. 

Dotychczas upamiętnianie bitwy pod Węgrowem było realizowane głównie przez władze Węgrowa wspomagane przez lokalne stowarzyszenia i historyków skupionych wokół „Rocznika Liwskiego” i Muzeum na Zamku w Liwie. Obecnie zadania te podjęły także powiat i poszczególne gminy. Pozwoli to na wzbogacenie wiedzy mieszkańców powiatu o walkach powstańczych toczonych na jego terenie oraz bohaterach pochodzących z poszczególnych gmin i osad. 

Dlatego krytycznie należy ocenić brak w kalendarium informacji o inicjatywach upamiętniających powstanie proponowanych przez władze, szkoły i biblioteki takich gmin jak Grębków i Korytnica. Na ich terenie miały miejsce lub tam działali powstańcy, którzy życiem lub więzieniem przypłacili udział w powstaniu. Wystarczy przypomnieć Władysława Rawicza i Maksymiliana Oborskiego z Proszewa w gminie Grębków, czy powstańców z gminy Korytnica.

Obecny wójt i mieszkańcy  gminy Korytnicy winni pamiętać o wielu powstańcach i osobach więzionych za pomoc powstańcom pochodzących z  tamtejszych wsi. W dniu 10 sierpnia 1864 roku aresztowany został wójt gminy Korytnica Franciszek Górski oskarżony o ukrywanie powstańca Jakuba Kosińskiego. Do siedleckiego więzienia trafili  pochodzący ze wsi Górki w parafii korytnickiej: Hieronim Jasiński, Aleksander Górski, szlachcic, powstaniec poległy w bitwie pod Mienią oraz Stanisław Górski dowódca żandarmów powstańczych. Więzieni w Siedlcach byli: Józef Czapski z Czapli, Franciszek  Górski z Jaczewa, lat 26 „obwiniony o przynależność do „bandy”, zbieranie podatków i organizowanie ziemiaństwa”,  Andrzej Komorowski, sołtys wsi Rowiska, Szczepan Laskowski z Jaczewa.

W kalendarium zabrakło także informacji o inicjatywach Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie. Jest to o tyle niezrozumiałe, że muzeum to dysponuje wieloma pamiątkami i obiektami zgromadzonymi przez byłego jego dyrektora, które mogą być wykorzystane dla organizacji interesujących wystaw, lekcji i zajęć dla młodzieży i seniorów.  

Ewidentną stratą dla badań nad historią regionu jest likwidacja wspierającego tę placówkę Stowarzyszenia i zaprzestania wydawania „Rocznika Liwskiego”. Na jego łamach ukazało się kilkanaście tekstów poświęconych powstaniu styczniowemu oraz innym powstaniom narodowym i udziale w walkach powstańczych mieszkańców powiatu.

W ostatnim dziesiątym jego tomie mamy dwa takie teksty. Pierwszy, księdza Zenona Czumaja w którym są dwie zapiski źródłowe sporządzone przez księdza Michała Bartnickiego, dotyczące poległych powstańców i mieszkańców miasta zabitych przez żołnierzy rosyjskich po wejściu do Węgrowa.

Drugi tekst, autorstwa Mirosława  Chmielewskiego poświęcony jest Janowi Matlińskiemu powstańczemu dowódcy podczas bitwy pod Węgrowem. Nie wiemy co zadecydowało, że działania muzeum nie są ujęte w kalendarium, ale może to być kolejny dowód, że to brak zainteresowania i  zdolności dyrekcji do integracji miejscowych środowisk miłośników historii i kultury powoduje marginalizację roli muzeum w regionie. Tylko częściowo rekompensuje tę stratę, ciekawą działalnością muzeum w Centrum Dialogu Kultur w węgrowskim klasztorze.

Miasto Węgrów, jego dom kultury, biblioteka im. Augusta Cieszkowskiego i szkoły zaplanowały szereg ciekawych imprez godnych polecenia naszym czytelnikom. Podobnie należy ocenić inicjatywy placówek oświatowych i bibliotek w Liwie, Łochowie, Miedznej, Sadownem, Wierzbnie. Na terenie tej ostatniej gminy w działania upamiętniające poległych powstańców i bitwę pod Świdnem zaangażowane są obok władz gminy, szkół w Krypach i Wierzbnie także parafie w Czerwonce Liwskiej i Wierzbnie.

W trakcie uroczystej sesji milczeniem pominięto zgłaszany od wielu lat przez mieszkańców Węgrowa i historyków wniosek o wpisanie bitwy pod Węgrowem na tablice Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Temat ten poruszył podczas spotkania inaugurującego prace komitetu obchodów burmistrz miasta Paweł Marchela.

Niestety nie otrzymał jednoznacznej deklaracji władz powiatu i inicjatorów powołania komitetu obchodów 160. rocznicy Powstania Styczniowego,że będą one wspierać tę  inicjatywę. W latach 2017-2018 stosowne wnioski składał do władz burmistrz Krzysztof Wyszogrodzki. Argumentów za kontynuacją starań jest wiele. Bitwa pod Węgrowem była jedną z pierwszych i większych bitew na pograniczu Mazowsza i Podlasia.

Od 1917 roku każda kolejna rocznica wybuchu powstania styczniowego i bitwy są uroczyście obchodzone w Węgrowie. Wcześniejsze próby upamiętnienia bohaterstwa kosynierów atakujących kawalerie i armaty rosyjskie były ostro tępione przez władze zaborcze. Po ewakuacji carskiej armii i administracji węgrowianie mogli wznieść pomnik na miejscu bitwy.W ostatnich latach władze Węgrowa podjęły wiele działań upamiętniających czyn powstańczy.

W 2013 roku w ramach obchodów 150. Rocznicy Powstania Styczniowego wspólnie z Akademią Obrony Narodowej burmistrz Jarosław Grenda i wspierające go stowarzyszenia zorganizowały ciekawy program łączący zagadnienia naukowe, edukacyjne i rocznicowe. Zainaugurowała go konferencja naukowa nt. „Powstanie Styczniowe (1863–1864). Spojrzenie z perspektywy 150-lecia”, która 1 lutego odbyła się w Akademii Obrony Narodowej. Drugą część konferencji stanowiła podróż historyczno-geograficzna szlakiem walk Powstania Styczniowego na ziemi węgrowskiej, którą zorganizowano na obszarze powiatu węgrowskiego. Trzecią część wypełniły uroczystości rocznicowe upamiętniające batalię węgrowską z 3 lutego 1863 roku. Znacznym nakładem środków odnowiono pamiątkowy głaz na mogile powstańców i zagospodarowano jego otoczenie.

W maju 2017 roku odsłonięto w miejscowości Stary Dwór, w gminie Wierzbno pomnik upamiętniający powstańców księdza Stanisława Brzóski, a w styczniu 2018 roku odbyła się w Węgrowie konferencja naukowa poświęcona powstaniu styczniowemu. W obecnym programie przewidziano jedynie konferencje popularyzujące wiedzę o powstaniu.

Obchody 160. rocznicy wybuchu powstania i bitwy pod Węgrowem są dobrą okazją do przypomnienia niektórych argumentów by ponowić wniosek o wpisanie bitwy na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Powstanie styczniowe na Mazowszu i Podlasiu, którego symbolem jest bitwa pod Węgrowem trwało najdłużej. Zwracał na to uwagę Józef Piłsudski. Dzięki patriotycznej postawie mieszkańców miast takich jak Węgrów oraz  okolicznych wsi władzom carskim nie udało się zorganizować poparcia ludności chłopskiej dla akcji słania adresów do cara czy wydawania powstańców.

Wniosek o umieszczenie bitwy pod Węgrowem na jednej z tablic Grobu Nieznanego Żołnierza tak uzasadniał historyk wojskowości pułkownik dr hab. Jeremiasz Ślipiec:

„W całokształcie działań powstańczych batalia węgrowska jawi się jako jedna z największych… a bitwa ta doczekała się upamiętnienia w twórczości malarskiej i literackiej. Szkoda tylko, że nie została ona uwzględniona na tablicach Panteonu Żołnierskiej Chwały, którym jest Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie „. Podobna jest opinia dr Emila Noińskiego zaprezentowana w materiale zatytułowanym „Polskie Termopile. Bitwa pod Węgrowem 3 lutego 1863 roku w historiografii ,tradycji i świadomości Polaków”, który pisze : „Zarówno w literaturze, sztuce i poezji, a przede  wszystkim dzięki bohaterskiemu wyczynowi powstańców, bój węgrowski  na trwałe wszedł  do panteonu militarnych dziejów Polski, choć pominięty został na tablicach kommemoratywnych Panteonu Żołnierskiej Chwały Nieznanego Żołnierza w Warszawie”.

Podobną opinie prezentował w swoich publikacjach dr Mirosław Roguski, który pisał:

„Bitwa stoczona 3 lutego, a szczególnie bohaterska szarża kosynierów na rosyjskie armaty odegrała ważną rolę w  podtrzymywaniu ducha walki w następnych miesiącach powstania oraz w działaniach propagandowych władz powstańczych. Władze powstańcze wykorzystywały ją także w budowaniu  poparcia europejskiej opinii publicznej dla powstania. Od początku odgrywała ona doniosłą rolę w kształtowaniu świadomości narodowej oraz umacnianiu postaw patriotycznych kilku pokoleń Polaków walczących o niepodległość Polski. Bitwa znalazła ważne miejsce w polskiej historiografii i literaturze”. 

Bitwa była jedną z największych bitew insurekcji styczniowej. Poprzedziły ją walki i potyczki toczone w Łochowie (23 i  27 stycznia), Mokobodach, Szarutach,  Jarnicach (31 stycznia i 1 lutego). W Węgrowie już na początku powstania miała miejsce koncentracja największego zgrupowania na pograniczu Mazowsza i Podlasia. W dniach od 23/24 stycznia do 3 lutego 1863 roku władze w mieście i okolicy sprawowali powstańcy. 

Przedstawiając nasze opinie na temat programu obchodów tej ważnej rocznicy mamy nadzieję, że zostanie on wzbogacony o wiele inicjatyw, które podejmą różne instytucje i środowiska z terenu powiatu węgrowskiego.