Fundusz sołecki i skutki jego likwidacji

Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku stanowi w artykule 1.1, że to „Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. 2.Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium”. 
Niestety często o tym zapominają osoby utożsamiające samorząd gminny jedynie z urzędem, wójtem czy radą gminy. Takie postawy i myślenie nie służy aktywizacji mieszkańców w działaniach na rzecz swojej małej Ojczyzny.
Ważną rolę w realizacji zadań gminnej wspólnoty samorządowej przewidział ustawodawca dla sołtysów i sołectw. Uchwalona przez Sejm RP w dniu 20 lutego 2009 r. ustawa o funduszu sołeckim ma na celu umocnienie pozycji jednostki pomocniczej jaką jest sołectwo w strukturze władzy publicznej oraz zwiększenie zaangażowania mieszkańców w sprawy sołectwa. Fundusz sołecki to wyodrębnione środki w budżecie gminy, które mają służyć poprawie warunków życia mieszkańców gminy. 

Wyodrębnić lub nie
O przeznaczeniu funduszu sołeckiego decydują bezpośrednio mieszkańcy sołectw na zebraniach wiejskich. Za wykonanie funduszu sołeckiego, podobnie jak całego budżetu gminy, odpowiada wójt. O  tym, czy w gminie zostanie wyodrębniony fundusz sołecki, decyduje rada gminy. Musi to zrobić do 31 marca każdego roku, a podjęta w tym terminie uchwała dotyczy kolejnego roku kalendarzowego. Jeżeli rada gminy nie zamierza wyodrębnić z budżetu funduszu sołeckiego na kolejny rok, musi podjąć, również do 31 marca, uchwałę o jego niewyodrębnieniu. Kłopoty finansowe niektórych samorządów zdecydowały, że nie wszystkie zdecydowały się na jego wyodrębnienie w przyszłym roku. Decyzje podejmowały rady na wniosek wójtów. Była to dla nich najłatwiejsza  droga zabezpieczenia środków na inne cele. Fundusz sołecki nie jest bowiem rozwiązaniem obligatoryjnym. Nie zawsze radni głosując za jego zawieszeniem byli informowani o konsekwencjach takiej decyzji. 

Rezygnacja równa się utrata
Tymczasem rezygnacja z tego funduszu oznacza utratę możliwości zwrotu z budżetu państwa części wydatków poniesionych przez gminy w ramach funduszu sołeckiego. Inną konsekwencja jest zniechęcenie obywateli do podejmowania inicjatyw służących małym społecznością jakimi są wsie sołeckie. Od kilku lat fundusz ten zaczynał wpływać pozytywnie na  rozwój samorządności oraz powstawanie wielu nowych cennych lokalnych inicjatyw społecznych i kulturalnych. Prawdopodobnie taki cel przyświecał ustawodawcy, który  warunkiem przyznania funduszu uczynił złożenie wniosku w formie uchwały zebrania wiejskiego. Wszelkie więc inicjatywy i przedsięwzięcia ujęte we wnioskach wymagały wnikliwej analizy, dyskusji mieszkańców oraz zaangażowania w ich realizację. Budowały także pozycję sołtysów w miejscowej społeczności. 

Instrument aktywizacji
Na terenie województwa mazowieckiego ta rola funduszy sołeckich została dostrzeżona przez władze samorządu mazowieckiego, które wspomagają finansowo aktywne sołectwa ze środków  Mazowieckiego Instrumentu Aktywizacji Sołectw. W bieżącym roku nosi on nazwę „MAZOWSZE 2020”MIAS MAZOWSZE 2020”. Jego celem jest  „zaspokajanie potrzeb sołectw poprzez udzielanie przez Województwo Mazowieckie wsparcia finansowego gminom wiejskim i miejsko-wiejskim z terenu Mazowsza, realizującym zadania własne o charakterze bieżącym i/lub inwestycyjnym, istotne dla społeczności danego sołectwa reprezentowanego przez Zebranie Wiejskie i/lub Radę Sołecką. Inicjatywa władz samorządu mazowieckiego ma między innymi takie cele jak:  promowanie działań stymulujących m.in. wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, efektywne wykorzystanie potencjałów obszarów wiejskich oraz promowanie działań wspierających tworzenie warunków dla rozwoju kapitału społecznego oraz poczucia tożsamości regionalnej i narodowej.
 Wśród jego celów szczegółowych wymienia się między innymi: kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego; rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej i turystycznej regionu; poprawa bezpieczeństwa mieszkańców Mazowsza; pielęgnowanie aktywności i świadomości obywatelskiej mieszkańców. 

Na różne zadania
Możliwości ubiegania się o pomoc finansową w ramach „MIAS MAZOWSZE 2020” miały  wszystkie gminy wiejskie i miejsko-wiejskie z terenu województwa mazowieckiego. Władze gmin zgłaszały zadania, które zostały uprzednio im przedstawione przez sołectwa zlokalizowane na ich terenach. Każda gmina licząca do 50 sołectw w ramach „MIAS MAZOWSZE 2020” mogła zgłosić  maksymalnie pięć wniosków o przyznanie pomocy finansowej odnoszące się do pięciu różnych zadań. Jedno sołectwo mogło być objęte realizacją tylko jednego zadania zgłoszonego przez gminę. Gminy posiadające od 50 do 60 sołectw są uprawnione do przesłania do województwa maksymalnie sześciu wniosków o przyznanie pomocy finansowej, a gminy posiadające więcej niż 60 sołectw są uprawnione do przesłania maksymalnie dziewięciu wniosków o przyznanie pomocy finansowej. 

Pięć po dziesięć
W tym roku z terenu powiatu węgrowskiego wsparcie otrzymały sołectwa z kilku gmin. Wśród nich były sołectwa z gminy Korytnica,  której dochody budżetowe zwiększyły się o 50 tysięcy złotych. Wsparcie po 10 tysięcy złotych dostały sołectwa w Czaplach , Jaczewie, Korytnicy, Roguszynie i Wielądkach. W Korytnicy dzięki wsparciu funduszu  oraz kwocie 28 700 złotych z funduszu sołeckiego będzie realizowany projekt „Budowa strefy aktywności dla małych i dużych”,  w Roguszynie powstanie siłownia, a w Jaczewie plac zabaw. Sołectwa w Czaplach i Wielądkach doposażą swoje świetlice. Wiele podobnych inicjatyw nie zostało zgłoszonych i sołtysi oraz mieszkańcy liczyli, że zyskają wsparcie finansowe w przyszłym roku. Tymczasem ta najbogatsza w powiecie gmina planując kosztowną modernizacje ujęcia wody w miejscowości Górki nie zdecydowała się na pozyskanie środków zewnętrznych lub kredytu i część kosztów planowanych prac postanowiła sfinansować w przyszłym roku z funduszu sołeckiego. Sołectwa które nie zostały zgłoszone przez wójta do programu na rok 2020 nie posiadając funduszu sołeckiego będą miały utrudnione staranie się o pozyskanie takiego wsparcia w 2021 roku. Regulamin funduszu preferował bowiem zaangażowanie przez gminy w realizację zgłoszonych wniosków środków pochodzących z funduszu sołeckiego. W  ramach „MIAS MAZOWSZE 2020” nie mogły być zgłaszane do dofinansowania inwestycje, których realizacja i zakres jest lub będzie w jakimkolwiek stopniu finansowana z niepodlegających zwrotowi środków finansowych innych niż środki własne budżetu gminy (np. instrumenty wsparcia z funduszy krajowych lub UE, itp.). Niniejsze zastrzeżenie nie dotyczyło  środków finansowych pochodzących z Funduszu Sołeckiego. Środki finansowe pochodzące z Funduszu Sołeckiego traktuje się jako część wkładu własnego gminy/beneficjenta. 

Bez funduszu
Wnioski gmin  o przyznanie pomocy finansowej dla realizowanego zadania musi  spełnić jednocześnie warunki, że  zostaną w pełni sfinansowane przez gminę koszty kwalifikowalne oraz gmina uiści należności za realizację zadania w zakresie całości kosztów kwalifikowalnych nie wcześniej niż po dacie zawarcia pomiędzy województwem, a beneficjentem umowy o udzieleniu pomocy finansowej dotyczącej zadania. Miejmy nadzieję, że zarówno władze poszczególnych gmin jak i samorząd województwa mazowieckiego podejmą próbę znalezienia sposobów pozwalających na danie szansy uczestnictwa w programie „Mias Mazowsze 2021” także wsiom, które nie będą w roku przyszłym dysponować funduszem sołeckim.  .