Bitwa pod Węgrowem wymaga godnego upamiętnienia

Decyzja Narodowego Banku Polskiego o emisji srebrnej monety upamiętniająca stoczoną 3 lutego 1863 roku pod Węgrowem bitwę oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi spotkała się z uznaniem i akceptacją mieszkańców naszego regionu. 
Bitwa była jedną z pierwszych i większych bitew na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Przypadające w 2018 roku dwie ważne rocznice: 100-lecia Odzyskania Niepodległości oraz 155 rocznica wybuchu powstania styczniowego i bitwy pod Węgrowem były uroczyście obchodzone w Węgrowie i innych miejscowościach powiatu węgrowskiego. Była to nie tylko okazja do organizacji upamiętniających je uroczystości. Znacznym nakładem środków odnowiono pamiątkowy głaz na mogile Powstańców i zagospodarowano jego otoczenie. W maju 2017 roku odsłonięto w miejscowości Stary Dwór w gminie Wierzbno pomnik upamiętniający powstańców księdza Stanisława Brzóski, a w styczniu 2018 roku odbyła się w Węgrowie konferencja naukowa poświęcona powstaniu styczniowemu. Zgodnie z oczekiwaniami mieszkańców władze miasta podjęły starania o umieszczenie Bitwy pod Węgrowem na tablicach Chwały Oręża Polskiego Grobu Nieznanego  Żołnierza w Warszawie. Nie przyniosły one jak dotychczas pozytywnego rezultatu, ale miejmy nadzieję, że wyemitowana przez NBP srebrna moneta „ Polskie Termopile -Węgrów” będzie inspiracją dla obecnych władz miasta i powiatu oraz naszych parlamentarzystów do wznowienia tych starań. Korespondencja Krzysztofa Wyszogrodzkiego i  Leszka Redosza, ówczesnego burmistrza i zastępcy burmistrza z różnymi urzędami i prominentnymi politykami z 2017 i 2018 roku może świadczyć, że i obecnie możemy zderzać się z urzędniczą rutyną i obojętnością. Nie powinno jednak to nas zrażać. Sprawa upamiętnienia w taki sposób Bitwy pod Węgrowem to wniosek nie tylko mieszkańców Węgrowa. Jest on zgłaszany w wielu opracowaniach i publikacjach naukowych poświęconych powstaniu styczniowemu. Podkreślano, że będzie to właściwa forma upamiętnienia udziału mieszkańców Mazowsza i Podlasia w  bitwach i potyczkach toczonych w 1863 i 1864 roku na tym na terenie. Przypomnijmy niektóre ze zgłaszanych argumentów. Powstanie na Mazowszu i Podlasiu trwało najdłużej. Miało  poparcie   mieszkańców wsi, a szczególnie  licznych na tym terenie szlacheckich zaścianków. To oni stanowili największą grupę uczestników zgrupowania pod Węgrowem. Z nich rekrutowali się kosynierzy atakujący rosyjskie armaty. W domach drobnej szlachty znajdowali schronienie i leczyli rany  powstańcy. Dzięki patriotycznej postawie mieszkańców miast takich jak Węgrów i okolicznych wsi władzom carskim nie udało się zorganizować poparcia ludności chłopskiej dla akcji słania adresów do cara czy wydawania powstańców. Wniosek  o umieszczenie bitwy pod Węgrowem na jednej z tablic Grobu Nieznanego Żołnierza prezentował historyk wojskowości pułkownik dr hab. Jeremiasz Ślipiec, który pisał  „W całokształcie działań powstańczych batalia węgrowska jawi się jako jedna z największych, a  bitwa ta doczekała się upamiętnienia w twórczości malarskiej i literackiej. Szkoda tylko, że nie została ona uwzględniona na tablicach Panteonu Żołnierskiej Chwały, którym jest Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie”. Podobna jest opinia dr Emila Noińskiego zaprezentowana w materiale zatytułowanym „Polskie Termopile. Bitwa pod Węgrowem 3 lutego 1863 roku w historiografii, tradycji i świadomości Polaków”, który pisze: „Zarówno w literaturze, sztuce i poezji, a przede  wszystkim dzięki bohaterskiemu wyczynowi powstańców bój węgrowski na trwałe wszedł do panteonu militarnych dziejów Polski, choć pominięty został na tablicach kommemoratywnych Panteonu Żołnierskiej Chwały Nieznanego Żołnierza w Warszawie”. Zdaniem dr Mirosława Roguskiego bitwa pod Węgrowem  była jedną z największych bitew insurekcji styczniowej. Poprzedziły ją walki i potyczki toczone od 23 stycznia w kilku miejscowościach regionu (Łochów 23 i  27 stycznia, Mokobody, Szaruty Jarnice - 31 stycznia i 1 lutego). W Węgrowie nastąpiła koncentracja największego na pograniczu Mazowsza i Podlasia, liczącego około 3500 zgrupowania powstańców. Zgrupowanie  pod Węgrowem (od 23/24 stycznia do 3 lutego 1863 roku) było jednym z największych w całym okresie powstania. W Siemiatyczach zgrupowanie liczyło około 3000 powstańców, pod Ojcowem 2500, w Wąchocku 1400, w okolicach Janowa około 1000, Zgrupowanie Ramotowskiego „Wawra” działające w północno wschodniej Polsce (okolice Łomży - Augustowa) liczyło od kilkuset do tysiąca powstańców. Tak duża liczba ochotników przybyła w pierwszych dniach powstania do Węgrowa świadczy o masowym poparciu powstania przez miejscową ludność. Może świadczyć, że wcześniej była prowadzona na tym terenie działalność przygotowująca ludność  do powstania. Zgrupowanie stanowiło poważne zagrożenie dla ważnych dla armii rosyjskich szlaków komunikacyjnych oraz dla garnizonów  w Siedlcach i Brześciu. W celu zniszczenia  powstańczych oddziałów skierowano do Węgrowa dwie kolumny wojsk rosyjskich. Pierwszą tworzyły oddziały wyodrębnione z garnizonu warszawskiego, które miały atakować Węgrów od strony Łochowa i Małkini, a drugą oddziały  atakujące powstańców od strony Siedlec. Z oddziałami nadciagającymi od Siedlec toczyli  powstańcy walki w dniach 31 stycznia - 3 lutego 1863 roku. Dr Mirosław  Roguski podkreśla „bitwa stoczona 3 lutego, a szczególnie bohaterska szarża kosynierów na rosyjskie armaty odegrała ważną rolę w  podtrzymywaniu ducha walki w następnych miesiącach powstania oraz w działaniach propagandowych władz powstańczych. Władze powstańcze wykorzystywały ją także w budowaniu  poparcia europejskiej opinii publicznej dla powstania. Od początku odgrywała ona doniosłą rolę w  kształtowaniu świadomości narodowej oraz umacnianiu postaw patriotycznych kilku pokoleń Polaków walczących o niepodległość Polski. Bitwa znalazła ważne miejsce w polskiej historiografii, literaturze i tradycji . Została porównana  przez francuskiego poetę Augusta Barbiera, autora wiersza  „Atak pod Węgrowem” do bohaterskiej walki Spartan pod Termopilami”. Także Cyprian Kamil Norwid w wierszu Vanitas przyrównał bitwę do walki pod Termopilami. Bohaterstwo powstańców przypominał napisany w 1904 roku wiersz Marii Konopnickiej „Bój pod Węgrowem”. Innym godnym przypomnienia argumentem jest opinia historyków wojskowości, którzy obok bohaterstwa powstańców prezentują pozytywne  oceny działań powstańczych dowódców. Wspomniany świętej pamięci Jeremiasz Ślipiec podkreślając, że „w całokształcie działań powstańczych batalia węgrowska jawi się jako jedna z największych” ,oceniał pozytywnie trafność przyjmowanych planów rozegrania walki. Na pozytywną ocenę zasługują  prowadzone przez powstańców działania rozpoznawcze. Trafne odgadywanie zamiarów przeciwnika i dostosowanie do nich prowadzonych działań zapobiegło, między innymi dzięki starciu pod Ludwinowem, planowanemu przez Rosjan uderzeniu z kilku kierunków na zgrupowanie powstańców pod Węgrowem.
Ponawiając starania o  umieszczenie bitwy pod Węgrowem na  tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza winniśmy wskazywać, że będzie to hołd dla powstańców oraz wspierających ich mieszkańców Mazowsza i Podlasia dzięki którym na tym terenie powstanie miało największy zasięg i trwało najdłużej, bo aż do 1865 roku, kiedy to męczeńską śmierć poniósł ksiądz generał Stanisław Brzóska i jego adiutant Wilczyński. Podkreślał to wielokrotnie Józef Piłsudski. Wielu mieszkańców tego regionu straciło życie, było osadzanych w więzieniach, zesłanych na katorgę oraz poddanych innym represjom za udział lub sprzyjanie powstaniu. Na taką formę uznania zasługuje także przenoszona z pokolenia na pokolenie pamięć  mieszkańców Węgrowa, Sokołowa, Siedlec i okolicznych wsi o bohaterskich czynach powstańców, troska jaka otaczają oni miejsca bitew i potyczek oraz groby powstańców.