W czym tkwi światowy fenomen piłki nożnej?

Współcześnie piłka nożna uznawana jest za najbardziej popularną grę na naszej planecie.

Niespotykane w innych dziedzinach życia emocje związane z  nieprzewidywalnością wyniku końcowego w meczach zawsze intrygowały ludzi na całym świecie. Dotyczy to zarówno meczów i turniejów o charakterze mistrzowskich, rozgrywek ligowych na różnych szczeblach, jak i meczów zespołów szkolnych czy podwórkowych.

Niezmiernie trudno jest zdefiniować, w czym tkwi światowy fenomen piłki nożnej? Na pewno nie w wyniku końcowym, gdzie często mecze kończą się rezultatem bezbramkowym, a w meczu trwającym 90 minut gracze wykonują tylko kilka strzałów do bramki. Przykładowo w meczu koszykówki gracze zdobywają ponad 100 i więcej punktów, w piłce ręcznej mecze kończą się zwycięstwem zespołu który zdobywa 30 i więcej bramek, czy w piłce siatkowej, gdzie występuje wybitna dynamiczność akcji, które pozwalają na zdobycie punktów.   

Obecnie, w roku kolejnych mistrzostw świata zainteresowanie turniejem jest olbrzymie i dotyka nie tylko elementów sportowych, ale także sfer życia społecznego oraz problemów związanych z turniejem. Mistrzostwa świata, które zostaną rozegrane w Katarze, spowodowały eksplozję doniesień medialnych, dotyczących różnych aspektów.

Kontrowersyjny Katar?

Były to kontrowersje związane ze sposobem przyznania turnieju mistrzowskiego Katarowi, który nigdy nie był potęgą w piłce nożnej, a wręcz przeciwnie jest krajem, w którym piłka nożna jest na niskim poziomie sportowym, po problemy związane z łamaniem praw człowieka, które występują w tym kraju. To także problemy natury etycznej, gdzie ścisłe grono Międzynarodowej Federacji Piłki Nożnej jest podejrzewane o nielegalne sprzyjanie Katarowi w fazie powierzenia organizacji turnieju.

Pomimo tak licznych problemów, zasięg popularności futbolu wśród wielu narodów i kultur na całym świecie jest niezmienny, czyniąc go ciągle niezrównanym, zwłaszcza wśród kibiców jak również wśród mediów i reklamodawców. Badania wykazały, iż zasięg medialny związany z piłką nożną skupia zainteresowanie ponad 40% globalnej populacji, zostawiając inne zjawiska tak sportowe, jak i kulturalne czy muzyczne daleko w tyle. Dla telewizji oznacza to ogromną widownię, dla mediów społecznościowych napływ obserwatorów i wzmożone zaangażowanie użytkowników, przekraczające aktywność na profilach gwiazd muzyki czy telewizji. Mistrzostwa świata to szczególny czas eksplozji aktywności w mediach społecznościowych, nie tylko ze strony piłkarzy, poprzez liczne wywiady ale również sponsorów i marketerów, którzy konkurują o główną, dla nich nagrodę w postaci zainteresowania turniejem publiczności, zarówno tej zasiadającej na obiektach sportowych, ale przede wszystkim milionów oglądających zmagania turniejowe w telewizji.

Poszukiwania fenomenu piłki nożnej to także badania naukowe, które w największym stopniu dotyczą analizy czynników mających największy wpływ na sukces czy poziom sportowy danego gracza czy zespołu. To jest jedno z dwóch głównych problemów, na którym koncentrują się naukowcy. Drugie  dotyczy stopnia przewidywania sukcesu na podstawie obserwowanych wyników.  Odpowiedzi na te problemy zasadniczo sprowadzają się do opisania występu zespołu podczas meczu za pomocą zestawu cech i analizy ich związku z wynikiem meczu jak również na kontroli odpowiedzi organizmu na wykonaną pracę podczas meczu czy treningu.   

Światowa piłka nożna ciągle ewaluuje.

Nie omijają jej światowe trendy obecne na rynkach całego świata, jak na przykład coraz silniejsze równouprawnienie czy światowy bum na gry komputerowe. Takie marki jak EA Sports czy FIFA wykorzystują popularność piłki nożnej rozwijając różne formaty sportów elektronicznych. Gra FIFA jest globalnym fenomenem. Według danych z 2021 roku, 74% aktywnych graczy w Stanach Zjednoczonych i 88% w Wielkiej Brytanii była świadoma istnienia tej gry. Z roku na rok rośnie popularność kobiecej piłki nożnej oraz zaangażowanie kobiet w kibicowanie. Mimo, że jedynie 31% kobiet deklaruje zainteresowanie futbolem, to 70% z nich uważa turnieje o randze mistrzowskiej za bardzo atrakcyjne wydarzenie.  

Wymienione trendy predysponujące piłkę nożną do miana światowego fenomenu są bardzo ważne i znamienne jednak najważniejszymi czynnikami są kibice i wytwarzana przez nich atmosfera. To kibice eksponują i wyrażają wielkie emocje, zwłaszcza te związane z występami ich drużyn. Powszechnym stało się wyrażanie swoich ekscytacji po niezwykłym zwycięstwie lub akcie zatrudnienia gwiazdy światowego formatu. Tak samo wiele emocji, o charakterze negatywnym dostarcza kibicom porażka ich zespołu, kontuzja kluczowego gracza, czy strata mistrzostwa.   

Piękno futbolu to dla kibica przede wszystkim zdobywane bramek, często w sytuacjach trudnych i niezwykłych wynikających z gry. Kibic skupia się zazwyczaj na atmosferze na stadionie, na klimacie przed meczem, kiedy śledzi wywiady, opinie czy choćby rankingi zespołów bezpośrednio rywalizujących.

Współcześnie piłka nożna uznawana jest za najbardziej popularną grę na naszej planecie.

Chcąc w jeszcze większym stopniu wzmocnić doznania i zainteresowania związane z piłką nożną oraz dogłębnie odkrywać piękno futbolu należy zwrócić uwagę na elementy, które odnoszą się do taktyki gry. Warto przed meczem wgłębić się w elementy statystyki, które dotyczą gry i jej elementów. Są one łatwo dostępne na portalach, które analizują w sposób bardzo fachowy grę poszczególnych zespołów i graczy. Analizy dotyczą nie tylko liczby strzelonych bramek ale przykładowo, podań piłki konkretnego gracza z wyszczególnieniem ich: zasięgu, kierunku czy strefy boiska, z której podanie zostało wykonane.

Co nam mówi ustawienie graczy?

Od strony łatwiejszego oglądania meczu ważnym jest poznanie przyjętego przez zespół systemu gry, który jest określonym sposobem ustawienia i poruszania się graczy na boisku. System gry polega na przydzieleniu każdemu graczowi na boisku odpowiednich funkcji z podziałem na zadania w atakowaniu i bronieniu. System gry narzuca przeciwnikowi sposób prowadzenia walki sportowej najmniej spodziewanej i najmniej dla niego korzystnej.

Preferowane przez rywalizujące zespoły systemy gry warto znać jeszcze przed rozpoczęciem spotkania. Nie jest to trudne, gdyż stało się już regułą, iż stacje telewizyjne, przekazują takie dane przed transmisją. Często system gry jest określany cyframi np. 1-4-4-2 oznacza, że w meczu grają: bramkarz, czterech obrońców, czterech pomocników i dwóch napastników. Obecnie bardzo popularny jest system 1-4-3-3, w którym czwórkę obrońców stanowi: dwóch środkowych oraz lewy i prawy obrońca, trzech pomocników grających blisko siebie, gdzie jeden wykonuje zadania defensywne, natomiast pozostałych dwóch ofensywne. W przypadku napastników dwóch z nich to skrzydłowi, natomiast środkowy napastnik tzw. dziewiątka, jest graczem najbardziej wysuniętym do przodu. Bardzo popularny jest obecnie system 1-3-5-2, w którym gra trzech środkowych obrońców w tzw. linii, czyli kompaktowo, blisko siebie, boczne strefy boiska w działaniach obronnych zajmują dwaj gracze pomocy tzw. wahadłowi, dalej trzech środkowych pomocników gra tak jak w systemie 1-4-3-3 i dwóch napastników grających w linii, czyli na tej samej wysokości lub jeden gra wyżej od drugiego, który jest tzw. dziesiątkę.

Oczywiście w ograniczonym stopniu zostały wymienione podstawowe systemy, które podczas meczu są modyfikowane przez sztaby szkoleniowe w zależności od strategii jaką preferuje zespół oraz sytuacji wynikających z gry.

Kolejnym, ważnym czynnikiem na który warto zwrócić uwagę podczas oglądania meczu, to tzw. ustawienie kompaktowe graczy podczas gry i wymienność pozycji pomiędzy graczami. Kompaktowość polega na grze w tzw. linii i blisko siebie w sytuacji gry defensywnej i przesuwania tej linii w zależności od przesuwania się gracza z piłką zespołu atakującego. Zauważenie tak prowadzonej gry w wybitny sposób ukaże piękno wynikające z harmonii wykonywania przez graczy czynności na boisku. Sytuacja gry kompaktowej występuje również w linii pomocy, a zespoły reprezentujące wysoki poziom sportowy robią to w sposób perfekcyjny i piękny dla oka kibica. Podczas meczu warto zwrócić uwagę na dublowanie pozycji, zwłaszcza pozycji skrzydłowego przez bocznego obrońcę.

Zawodnik wahadłowy.

Zapewne te mistrzostwa świata w kapitalny sposób wykażą rolę tzw. zawodników wahadłowych, co jest takim novum taktycznym, którzy w grze defensywnej spełniają role bocznych obrońców, natomiast w grze ofensywnej przyjmują rolę skrajnych pomocników lub skrzydłowych. Jest to pozycja wymagająca od gracza wybitnych predyspozycji motorycznych.  Wydaje się, iż w tym turnieju mistrzowskim rola graczy wahadłowych i klasycznych skrzydłowych będzie kluczowa dla wyniku danego spotkania, czy nawet wyniku całego rozegranego turnieju.

W artykule zwrócono uwagę tylko na nieliczne elementy gry, które mogą pomóc w lepszej obserwacji i interpretacji nowoczesnej piłki nożnej, zwłaszcza przed rozpoczynającym się turniejem. Niewątpliwie pozwoli to na łatwiejszy i głębszy odbiór oglądanego meczu oraz odnalezienie odpowiedzi na pytanie o światowy fenomen piłki nożnej.  

_{dr hab. Andrzej Soroka, prof. uczelni
Wydział Nauk Medycznych i Nauk o Zdrowiu}